Atık nedir ve atık çeşitleri nelerdir?

Atık Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?

Günlük hayatımızda farkında olarak ya da olmayarak ürettiğimiz o şeyler var ya, işte onlar atık. Basitçe tanımlamak gerekirse, kullanım ömrü dolmuş, artık işe yaramayan veya istenmeyen her türlü madde atıktır. Bu tanım kulağa biraz steril gelse de, aslında hepimizin yaşam alanını ilgilendiren, doğrudan etkimizi gösteren bir konu. Türkiye'de kişi başı yıllık ortalama 1,3 kg evsel katı atık üretildiğini düşünürsek, bu rakamın ne kadar büyük bir sorun olduğunu daha net görebiliriz. Bu atıklar sadece doğayı kirletmekle kalmıyor, aynı zamanda kaynak israfına da yol açıyor.

Atıkların Sınıflandırılması ve Neden Önemli?

Atıkları anlamak için onları sınıflandırmak en doğrusu. Bu sınıflandırma, atıkların nasıl yönetileceği, geri dönüştürülebileceği veya bertaraf edileceği konusunda bize yol gösterir. Deneyimlerime göre, temel olarak atıkları şu şekilde gruplandırabiliriz:

• Evsel Katı Atıklar: Evlerimizde çöpe attığımız her şey bu kategoriye girer. Yemek artıkları, kağıtlar, plastikler, camlar, metaller, tekstil ürünleri... Hepsi bu büyük ailenin bir parçası. Türkiye'de üretilen toplam atığın önemli bir kısmı evsel katı atıklardan oluşuyor. Örneğin, 2022 yılında yaklaşık 33 milyon ton evsel katı atık üretildiği tahmin ediliyor.
• Ambalaj Atıkları: Ürünleri tüketiciye ulaştırmak için kullanılan her türlü ambalaj malzemesi, yani cam şişeler, plastik kaplar, karton kutular, metal kutular... Bunlar da ayrı bir kategori. Özellikle plastik ambalaj atıkları, doğada çok uzun yıllar kaybolmadığı için ciddi bir çevre sorunu teşkil ediyor.
• Tıbbi Atıklar: Hastaneler, klinikler, laboratuvarlar gibi yerlerden çıkan enfeksiyon yapıcı, patolojik ve kesici-delici atıklar bu gruba girer. Bunların özel olarak toplanması ve bertaraf edilmesi gerekir çünkü ciddi sağlık riskleri taşırlar.
• Tehlikeli Atıklar: Kimyasallar, piller, elektronik atıklar (e-atık), boyalar, yağlar gibi çevreye veya insan sağlığına zararlı olabilecek maddelerdir. Bu atıkların özel toplama ve bertaraf yöntemleri vardır. Örneğin, eski cep telefonları ve bilgisayarlar elektronik atık sınıfına girer ve içerdikleri ağır metaller nedeniyle dikkatli bir şekilde yönetilmelidir.
• Endüstriyel Atıklar: Fabrika ve üretim tesislerinden çıkan her türlü atıktır. Bunlar, üretim sürecine göre değişiklik gösterir ve bazıları tehlikeli atık kategorisine de girebilir.
• İnşaat ve Yıkıntı Atıkları: Binaların yapımı, tadilatı veya yıkımı sırasında ortaya çıkan moloz, beton, tuğla, ahşap gibi malzemelerdir. Bu atıkların da büyük bir kısmı geri dönüştürülebilir.

Bu sınıflandırmaları bilmek neden önemli? Çünkü atığı doğru yere koyduğumuzda, geri dönüşüm zincirini başlatmış oluyoruz. Bir cam şişeyi doğru kutuya attığında, o şişe yeni bir şişeye dönüşebilir. Bu, hem doğal kaynakları korur hem de enerji tasarrufu sağlar. Örneğin, geri dönüştürülmüş alüminyum kullanmak, yeni alüminyum üretmekten %95 daha az enerji gerektirir.

Neler Yapabiliriz? Pratik Öneriler

Peki, bu kadar atık üretirken biz bireysel olarak ne yapabiliriz? Deneyimlerime göre, küçük ama bilinçli adımlar büyük farklar yaratabilir:

• Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür (3R Kuralı): Bu, atık yönetiminin temel taşı. İhtiyacımız olmayan şeyleri almaktan kaçınarak azaltabiliriz. Tek kullanımlık ürünler yerine yeniden kullanılabilir olanları tercih ederek (bez çanta, matara, termos gibi) yeniden kullanabiliriz. Son olarak, geri dönüştürülebilen her şeyi ayrıştırarak geri dönüştürebiliriz.
• Bilinçli Tüketim: Alışveriş yaparken ürünlerin paketlemesine dikkat edelim. Mümkün olduğunca az ambalajlı veya geri dönüştürülebilir ambalajlı ürünleri tercih edelim.
• Kompost Yapımı: Mutfak atıklarının önemli bir kısmını (sebze ve meyve artıkları, çay posası, kahve telvesi gibi) kompost yaparak bahçenizde veya saksılarınızda kullanabilirsiniz. Bu, hem çöp miktarını azaltır hem de toprağınızı besler.
• E-Atık Yönetimi: Eski elektronik cihazlarınızı gelişigüzel çöpe atmayın. Bunlar özel toplama noktalarına veya yetkili geri dönüşüm firmalarına teslim edilmelidir.
• Tehlikeli Atıkları Ayırın: Piller, ampuller, boyalar gibi tehlikeli atıkları diğer çöplerle karıştırmayın. Bunlar için belirlenmiş özel toplama noktalarını araştırın.

Her birimiz, attığımız her çöple bir tercih yapıyoruz. Bu tercihlerimizi bilinçli kullanarak hem kendi yaşam kalitemizi artırabilir hem de gezegenimize karşı sorumluluğumuzu yerine getirebiliriz.