Bir kelimenin eylem olup olmadığını nasıl anlarız?
Bir Kelimenin Eylem Olup Olmadığını Anlamak İçin Pratik Yollar
Bir kelimenin eylem olup olmadığını anlamak, düşüncelerini net ifade etmek ve doğru kelimeleri seçmek için oldukça önemli. Deneyimlerime göre, bunu anlamanın birkaç temel yolu var.
- Kelimenin Yapan Bir Şey İfade Edip Etmediğini Kontrol Et
En temel ve etkili yöntem budur. Bir kelimeye baktığında, bu kelimenin bir kişi, bir nesne veya bir durum tarafından yapılan bir şeyi anlatıp anlatmadığını düşün. Eğer yapılıyorsa (veya yapılmışsa, yapılacaksa), büyük ihtimalle bir eylemdir.
* Örnekler:
* "Koşmak" kelimesini ele alalım. Bir kişi koşabilir, bir hayvan koşabilir. Bu, bir eylemdir.
* "Kitap" kelimesine bakalım. Bir kitap bir şey yapmaz, kitap bir nesnedir. Bu yüzden bir eylem değildir.
* "Yazmak" kelimesi, bir kişinin kalemle kağıda bir şeyler çizmesi, bilgisayara bir şeyler girmesi anlamına gelir. Bu da bir eylemdir.
* "Güzellik" kelimesi ise bir özellik veya kavramdır, bir eylem değildir.
Bu ayrımı yaparken kendine şu soruyu sor: "Bu kelime, birisi veya bir şey tarafından gerçekleştirilen bir hareket, eylem veya durum bildiriyor mu?"
- Çekimlere Dikkat Et: "-mek/-mak" Ekinin Gücü
Türkçede fiilleri tanımak için en pratik yollardan biri, kelimenin sonuna "-mek" veya "-mak" ekini getirebilmektir. Eğer bu eki getirebiliyorsan ve anlamsız bir kelime oluşmuyorsa, büyük olasılıkla bir eylemdir.
* Örneklerle Görelim:
* "Git" kelimesi: "Gitmek" diyebilirsin. Bu bir eylemdir.
* "Çalış" kelimesi: "Çalışmak" diyebilirsin. Bu da bir eylemdir.
* "Sevgi" kelimesi: "Sevgiylek" veya "Sevgiylemek" diyemezsin. Bu nedenle bu bir eylem değildir.
* "Masa" kelimesi: "Masamak" diyemezsin. Bu bir isimdir.
Bu yöntem, özellikle fiil köklerini tanımada sana çok yardımcı olacaktır. Unutma, çekimler kelimenin türünü belirlemede kritik rol oynar.
- Cümle İçindeki Yerini Gözlemle: Kim, Ne, Nasıl?
Bir kelimenin eylem olup olmadığını anlamak için onu bir cümle içinde kullanmaya çalışmak harika bir taktiktir. Cümlede genellikle öznenin (yapılan işi yapanın) ne yaptığını bildiren kelime fiildir.
* Örnek Bir Cümle: "Çocuklar parkta koştu."
* Bu cümlede "koştu" kelimesi, "çocuklar" öznesinin ne yaptığını belirtiyor. Çocuklar bir eylem gerçekleştiriyorlar.
* "Çocuklar parkta oyuncak." desem, "oyuncak" kelimesi burada bir eylem ifade etmez. Çocuklar bir oyuncak olamazlar. Eğer "Çocuklar parkta oyuncaklarla oynadı" deseydik, "oynadı" kelimesi eylem olurdu.
Eylemler genellikle cümlenin yüklemi olarak karşımıza çıkar. Yani, cümlenin ana fikrini, yapılan işi anlatan kelimedir.
- Eylemleri Niteleyen Kelimelere Dikkat Et
Bazı kelimeler, eylemlerin nasıl yapıldığını anlatır. Bunlara zarf denir. Eğer bir kelime, bir eylemi niteleyebiliyorsa, o kelime büyük olasılıkla bir eylemdir.
* Örnek: "Yavaşça yürüdü."
* Burada "yavaşça" kelimesi, "yürüdü" eyleminin nasıl yapıldığını anlatıyor. "Yürüdü" kelimesi de bir eylemdir.
* "Çok güzel." Cümlesinde "güzel" kelimesi burada bir ismi (güzelliği) niteleyebilir veya bir durumu ifade edebilir ama tek başına bir eylem değil. Eğer "Çok güzelleşti" deseydik, "güzelleşti" bir eylem olurdu.
Bu ipuçları, kelimelerin eylem olup olmadığını anlamanda sana pratik bir rehber olacaktır. Bol bol okuyarak ve kelimeleri bu perspektiften inceleyerek bu ayrımı daha da kolay yapabilirsin.