Göre edat mı bağlaç mı?
"Göre" Edat mı, Bağlaç mı? Açıklıyorum!
"Göre" kelimesi Türkçede en çok karıştırılan kelimelerden biri. Hatta ben de yıllarca kafamda bu ayrımı netleştirememiştim. Ama merak etme, artık bu işi halletmiş durumdayım ve seninle de paylaşacağım. Gel, doğrudan konuya girelim:
Temel Kural: Anlam ve Görev Farkı
Buradaki kilit nokta, "göre" kelimesinin cümlenin hangi anlamda kullanıldığı ve ne işe yaradığı. İki temel kullanım alanı var:
- Edat Olarak "Göre": Bir şeyin ölçütünü, kıyaslandığı unsuru belirtir. Genellikle kendinden önceki kelimeyle birleşik veya ayrı yazılabilir (ancak günümüzde genellikle ayrı yazılır).
- Bağlaç Olarak "Göre": İki cümleyi birbirine bağlar ve burada "yapılacak olursa", "durumunda" gibi anlamlar katar.
Edat Kullanımı: Somut Örneklerle Anlayalım
Edat olarak "göre" kullanıldığında, cümlenin anlamı daha çok bir referans noktası, bir standart veya bir karşılaştırma üzerine kurulur. Buradaki "göre" kelimesi, tek başına anlamı tam ifade etmez, kendinden önceki kelimeyle birlikte bir anlam bütünlüğü oluşturur. Türk Dil Kurumu'nun verilerine baktığımızda, edatların daima ayrı yazıldığı belirtiliyor. Bu durum "göre" için de geçerli. Örneğin:
- "Planımız, hava durumuna göre şekillenecek." (Burada hava durumu, planın şekillenmesindeki ölçüttür.)
- "Bu iş, senin beklentilerine göre oldukça kolay." (Senin beklentilerin, işin kolaylığının kıyaslandığı noktadır.)
- "Yasalara göre hareket etmek zorundayız." (Yasalar, hareket etmenin temel kuralını oluşturur.)
Deneyimlerime göre, burada en önemli ipucu "göre" kelimesinden önceki kelimeye bakmaktır. Eğer o kelime tek başına cümlenin anlamını tam karşılamıyorsa ve bir kıyaslama, bir referans noktası belirtiyorsa, büyük ihtimalle edattır.
Bağlaç Kullanımı: Cümleleri Birleştirirken
Bağlaç olarak "göre" kullanıldığında, iki ayrı cümleyi birbirine bağlar ve genellikle bir şart, bir olasılık veya bir hazırlık anlamı taşır. Bu kullanımda "göre"den önce virgül kullanılır. Birinci cümlenin sonuna "-ise" eki gelmesi de sık rastlanan bir durumdur.
- "Gitmek istersen, göre ben de gelirim." (Gitmek istersen, bu duruma göre ben de gelirim.)
- "Bir aksilik olmazsa, göre onu yarın arayacağım." (Bir aksilik olmazsa, duruma göre onu yarın arayacağım.)
- "Şartlar uygun olursa, göre bu projeye başlarız." (Şartlar uygun olursa, bu duruma göre bu projeye başlarız.)
Burada "göre" kelimesi, kendisinden önceki cümlenin bir sonucunu veya bir koşulunu belirten ikinci cümleyi bağlar. Yani, birinci cümlenin gerçekleşme durumuna göre ikinci cümlenin de akıbeti belli olur.
Pratik Ayırt Etme Yöntemleri
Senin için bu ayrımı kolaylaştıracak birkaç pratik önerim var:
- Yerine Koyma Testi: Eğer "göre" kelimesinin yerine "kıyasla", "oranla", "ölçüsünde" gibi kelimeler getirebiliyorsan, genellikle edat kullanmışsındır.
- Cümle Bütünlüğü: "Göre" kelimesinden önceki kelimeyi kaldırınca cümlenin anlamı bozuluyorsa (örneğin "hava göre şekillenecek"), edat olma olasılığı yüksektir. Bağlaç kullanımında ise "göre"den önceki cümlenin kendi başına bir anlamı vardır.
- Virgül Varlığı: Eğer "göre"den önce virgül varsa ve iki ayrı fiilimsi veya yargı birbirine bağlanıyorsa, bağlaç kullanılmış demektir. Edat kullanımında "göre"den önce virgül olmaz.
Bu küçük püf noktalarıyla "göre" kelimesinin doğru kullanımını rahatlıkla yakalayabilirsin. Unutma, pratik yaptıkça bu ayrım daha da netleşecektir.