Hasta veya yaralıyı değerlendirme aşamaları nelerdir?
Hasta veya Yaralıyı Değerlendirme Aşamaları
Bir acil durumda ilk müdahaleci olarak yanına ulaştığın kişinin durumunu anlamak, hayat kurtaran adımların temelini oluşturur. Bu değerlendirme, panik yapmadan, sistematik bir şekilde ilerlemeyi gerektirir. Deneyimlerime göre, bu süreci üç ana başlıkta ele almak en etkili yoldur: Güvenliği Sağlama ve Durumu Anlama, Temel Yaşam Desteği Değerlendirmesi (ABCDE) ve Detaylı Değerlendirme.
- Güvenliği Sağlama ve Durumu Anlama
İlk ve en kritik adım, senin ve çevrendeki herkesin güvenliğini sağlamaktır. Bir kazanın olduğu yere dalmadan evvel, etrafa bir göz at. Yangın, devrilme tehlikesi olan cisimler, akan trafik gibi potansiyel tehlikeler var mı? Kendini riske atmadan, durumu güvenli bir şekilde değerlendirmelisin.
* Çevresel Güvenlik: Olay yerinin senin için güvenli olduğundan emin ol. Eğer güvensizse, olay yerine yaklaşma ve acil servisi (112) ara, durumu bildir. Kendi güvenliğin olmadan kimseye yardım edemezsin.
* Durumun Nedeni (Mekanizma): Yaralanmanın veya hastalığın nedenini anlamaya çalış. Yüksekten düşme mi, trafik kazası mı, kalp krizi belirtileri mi? Bu bilgi, ne tür yaralanmalarla karşılaşabileceğine dair sana bir fikir verir. Örneğin, trafik kazasında kemik kırıkları, iç kanama gibi durumlar daha olasıdır.
- Temel Yaşam Desteği Değerlendirmesi (ABCDE Yaklaşımı)
Güvenliği sağladıktan sonra, kişinin hayati fonksiyonlarını hızla kontrol etmelisin. Bu aşama, hayatı tehdit eden durumları önceliklendirmeyi amaçlar. Genellikle bu yaklaşım "ABCDE" olarak bilinir ve şu adımları içerir:
* A - Airway (Havayolu): Kişinin nefes alıp verebildiği bir havayolu var mı? Bilinçsiz bir kişide dil geriye kaçarak havayolunu tıkayabilir. Baş-çene pozisyonu (baş geriye, çene yukarı kaldırılır) ile havayolunu açmayı dene. Eğer boyun travması şüphesi varsa, çene itme manevrasını kullanmalısın.
* B - Breathing (Solunum): Kişi nefes alıyor mu? Göğüs hareketlerini gözlemle, dinle ve hisset. Eğer nefes almıyorsa veya agonal solunumu (anormal, seyrek soluk alıp verme) varsa, derhal kalp masajına başlamalısın. Solunum varsa, ne kadar hızlı veya yavaş olduğunu, yüzeyel mi derin mi olduğunu not al.
* C - Circulation (Dolaşım): Nabzını kontrol et. Genellikle şah damarı (boyun) veya ön kol damarı (bilek) kullanılır. Nabız çok zayıf, hızlı, yavaş veya hiç yok mu? Cildin rengi, sıcaklığı ve nemi de dolaşım hakkında bilgi verir. Soluk, soğuk ve nemli deri dolaşım bozukluğunu gösterebilir.
* D - Disability (Nörolojik Durum): Kişinin bilinci ne durumda? Konuşabiliyor mu, yanıt veriyor mu, sadece acıya mı tepki veriyor, yoksa hiç tepki vermiyor mu? Göz bebeklerinin büyüklüğü ve ışığa tepkisi de önemlidir. AVPU (Alert, Verbal, Pain, Unresponsive - Uyanık, Sözel Uyaranlara Yanıt, Ağrıya Yanıt, Tepkisiz) skalası bu değerlendirme için kullanılır.
* E - Exposure/Environment (Maruz Kalma/Çevre): Kişinin vücudunda görünür bir kanama, yara, deformite var mı? Giysilerini dikkatlice açarak (mümkünse makasla keserek) vücudunu baştan ayağa kontrol et. Hipotermi (vücut ısısının düşmesi) riskini de göz önünde bulundurarak kişiyi örtmelisin.
- Detaylı Değerlendirme ve Sürekli İzlem
Temel yaşam desteği ihtiyacı yoksa veya bu ihtiyaç giderildiyse, daha detaylı bir değerlendirme yaparsın. Bu aşama, durumu daha iyi anlamanı ve doğru tedaviye yönlendirmeni sağlar.
* Anamnez (Öykü Alma): Eğer kişi konuşabiliyorsa, ona ne olduğunu sor.
* S - Signs/Symptoms (Belirtiler/Bulgular): Nesi var? Ağrısı nerede, nasıl bir ağrı?
* A - Allergies (Alerjiler): Herhangi bir şeye alerjisi var mı? İlaçlara, besinlere?
* M - Medications (Kullandığı İlaçlar): Düzenli kullandığı ilaçlar var mı?
* P - Past Medical History (Geçmiş Tıbbi Öykü): Daha önce benzer bir durum yaşadı mı? Kronik hastalıkları var mı?
* L - Last Oral Intake (Son Yeme İçme): En son ne zaman bir şey yiyip içti? Bu, ameliyat gerektirebilecek durumlar için önemlidir.
* E - Events Leading Up To (Olayın Oluşumuna Yol Açan Etkenler): Ne oldu da bu duruma geldi?
* Fiziksel Muayene: Başlangıçta yaptığın hızlı kontrolün ardından, her bölgeyi daha dikkatli incele. Kırık şüphesi, şişlik, morarma, kesik, yanık gibi bulguları ara.
* Vital Bulguların Sürekli İzlenmesi: Kişinin durumu değişebilir. Nabız, solunum hızı, cilt rengi gibi bulguları belirli aralıklarla tekrarla. Örneğin, her 5 dakikada bir nabız ve solunumu kontrol etmek gerekebilir.
Unutma, her durum benzersizdir ve bu adımlar birer rehberdir. En önemlisi, sakin kalıp, bildiklerini uygulamak ve gerektiğinde profesyonel yardım çağırmaktır.