Kimlerin yasama Dokunulmazliği vardır?

Yasama Dokunulmazlığı Nedir?

Yasama dokunulmazlığı, milletvekillerinin görevlerini özgürce ve baskı altında kalmadan yerine getirebilmeleri amacıyla anayasalarla güvence altına alınmış özel bir statüdür. Bu dokunulmazlık, milletvekillerinin yasama faaliyetleri sırasında sarf ettikleri sözler ve ileri sürdükleri düşünceler nedeniyle sorumlu tutulmamalarını ve görev süreleri boyunca belirli suçlamalara karşı korunmalarını sağlar. Temel amacı, yasama organının bağımsızlığını ve etkinliğini temin etmektir.

Yasama dokunulmazlığı iki ana başlık altında incelenir:

• Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Dokunulmazlık): Milletvekillerinin TBMM çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Genel Kurul'da ileri sürdükleri düşüncelerden, bu düşünceleri tekrarlamak veya yaymak amacıyla Meclis dışında yaptıkları açıklamalardan dolayı cezai, hukuki veya disiplin yönünden sorumlu tutulamamalarıdır. Bu dokunulmazlık mutlaktır ve kaldırılamaz.
• Yasama Dokunulmazlığı (Nispi Dokunulmazlık): Milletvekillerinin seçimden önce veya sonra işledikleri iddia edilen suçlardan dolayı görev süreleri boyunca tutuklanamamaları, sorgulanamamaları, yargılanamamalarıdır. Bu dokunulmazlık nispidir ve TBMM kararıyla kaldırılabilir.

Yasama Dokunulmazlığına Sahip Kişiler

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre yasama dokunulmazlığına sahip olan temel grup milletvekilleridir. Anayasa'nın 83. maddesi, bu konuyu açıkça düzenlemektedir. Milletvekilleri, seçildikleri andan itibaren yasama dokunulmazlığının sağladığı güvencelerden yararlanmaya başlarlar. Bu durum, onların halkın temsilcileri olarak görevlerini hiçbir endişe duymadan yerine getirebilmelerini amaçlar.

Ancak, yasama dokunulmazlığı sadece milletvekillerine özgü bir kavram değildir. Bazı durumlarda, yasama organının işleyişiyle doğrudan ilgili olmasa da, devletin üst düzey temsilcileri veya yüksek yargı mensupları için de benzer koruyucu hükümler bulunabilmektedir. Ancak Türkiye'deki mevcut anayasal düzenlemede "yasama dokunulmazlığı" ifadesi doğrudan milletvekilleri için kullanılmaktadır.

Unutulmamalıdır ki, yasama dokunulmazlığı bir ayrıcalık değil, yasama görevini yerine getirmenin bir güvencesidir. Milletvekillerinin dokunulmazlığı, suç işleme özgürlüğü tanımaz; aksine, görev süresi boyunca haksız isnat ve baskılardan korunmalarını sağlar. Görev süresi sona erdiğinde veya dokunulmazlık kaldırıldığında, ilgili suçlamalarla ilgili yargı süreçleri devam edebilir.

Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Süreci

Yasama dokunulmazlığı (nispi olan), Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kararıyla kaldırılabilir. Bu süreç, Anayasa'da belirlenen usullere tabidir ve oldukça hassas bir konudur. Dokunulmazlığın kaldırılması, genellikle milletvekili hakkında ciddi bir suçlama olması ve bu suçlamanın yargı organları tarafından araştırılmasının önündeki engelin kaldırılması gerektiği durumlarda gündeme gelir.

Süreç genellikle şu adımları içerir:

• Fehmi Talep: Milletvekili hakkında bir suçlama olduğunda, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı, fezleke (soruşturma dosyasını içeren belge) düzenleyerek Adalet Bakanlığı'na gönderir.
• Adalet Bakanlığı ve Başbakanlık: Adalet Bakanlığı, fezlekeyi Başbakanlığa iletir. Başbakanlık da fezlekeyi TBMM Başkanlığı'na sunar.
• TBMM Başkanlığı ve Karma Komisyon: TBMM Başkanlığı, fezlekeyi Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden oluşan Karma Komisyon'a havale eder.
• Karma Komisyon İncelemesi: Karma Komisyon, fezlekeyi inceler, gerekli görürse ilgili milletvekilinin savunmasını alır ve bir rapor hazırlar. Bu raporda, dokunulmazlığın kaldırılması yönünde veya kaldırılmaması yönünde bir karar önerisi sunulur.
• Genel Kurul Oylaması: Karma Komisyon'un raporu TBMM Genel Kurulu'nda görüşülür. Genel Kurul'da yapılan gizli oylama sonucunda, üye tamsayısının salt çoğunluğu ile (yani en az 301 milletvekilinin oyuyla) dokunulmazlığın kaldırılmasına karar verilebilir.
• Mahkeme Süreci: Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili hakkında, fezlekeye konu olan suçlamalarla ilgili yargı süreci başlatılır veya devam ettirilir.

Dokunulmazlığın kaldırılması kararına karşı, ilgili milletvekili veya başka bir milletvekili, kararın Resmi Gazete'de yayımlanmasından itibaren yedi gün içinde Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası açabilir. Anayasa Mahkemesi, bu başvuruyu on beş gün içinde kesin karara bağlar.

Yasama Dokunulmazlığının İstisnaları ve Sınırları

Yasama dokunulmazlığı, her ne kadar geniş bir koruma sağlasa da, belirli istisnaları ve sınırları vardır. Bu istisnalar, dokunulmazlığın bir suç işleme özgürlüğü aracı haline gelmesini engellemeyi amaçlar.

• Ağır Cezayı Gerektiren Suçüstü Hali: Anayasa'ya göre, seçimden önce veya sonra bir milletvekilinin ağır cezayı gerektiren suçüstü halinde yakalanması durumunda dokunulmazlık hükümleri uygulanmaz. Bu durumda, milletvekili derhal tutuklanabilir ve yargı süreci başlatılabilir. Ancak, bu durumun derhal ve resmen TBMM'ye bildirilmesi zorunludur. Meclis, bu durumu uygun görmezse, milletvekilinin serbest bırakılmasına karar verebilir. "Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali" kavramı, genellikle kanunda ağır hapis cezası öngörülen ve suçun işlenirken veya hemen sonrasında faillerin yakalanması durumunu ifade eder.
• Seçim Süresi ve Yeniden Seçilme: Milletvekilliği sona erdiğinde, dokunulmazlık da sona erer. Eğer bir milletvekili tekrar seçilirse, dokunulmazlığı yenilenir. Ancak, dokunulmazlık kaldırılmışsa ve milletvekili yeniden seçilirse, ilgili yargı süreci kaldığı yerden devam eder. Dokunulmazlık, milletvekilliği sıfatının devamı boyunca geçerlidir.
• Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlık Farkı: Daha önce belirtildiği gibi, yasama sorumsuzluğu (mutlak dokunulmazlık) ile yasama dokunulmazlığı (nispi dokunulmazlık) arasında önemli bir fark vardır. Yasama sorumsuzluğu, Meclis içi oy ve sözleri kapsar ve hiçbir şekilde kaldırılamaz. Bu, milletvekillerinin kürsüde özgürce düşüncelerini ifade etmelerini sağlar. Yasama dokunulmazlığı ise Meclis dışındaki suçlamalarla ilgilidir ve kaldırılabilir bir niteliktedir.
• Suçun Niteliği: Dokunulmazlık, genellikle cezai soruşturmalara karşı koruma sağlar. Hukuki sorumluluklar (örneğin tazminat davaları) veya disiplin sorumlulukları (parti içi disiplin süreçleri) genellikle dokunulmazlık kapsamı dışında kalabilir, ancak bu durumun detayları her ülkenin kendi mevzuatına göre değişebilir.

Bu istisnalar ve sınırlar, yasama dokunulmazlığının amacından sapmamasını ve suistimal edilmemesini sağlamak adına hayati öneme sahiptir. Dokunulmazlık, milletvekilini görevini yaparken korurken, hukukun üstünlüğü ilkesini de gözetir.

Yasama dokunulmazlığı, demokratik sistemlerde yasama organının bağımsızlığını ve milletvekillerinin görevlerini özgürce yerine getirebilmelerini sağlayan kritik bir güvencedir. Bu kurum, milletvekillerini haksız isnat ve siyasi baskılardan korurken, aynı zamanda hukukun üstünlüğü ilkesiyle dengelenmiş bir yapıya sahiptir. Dokunulmazlık, bir ayrıcalık olmaktan ziyade, halkın temsilcilerinin sesini korkusuzca dile getirebilmeleri ve yasama faaliyetlerini etkin bir şekilde sürdürebilmeleri için vazgeçilmez bir araçtır. Süreçleri ve kapsamı iyi anlaşıldığında, yasama dokunulmazlığının demokrasinin işleyişindeki önemi daha net kavranabilir.