Klasik oyun teorileri nelerdir?
Oyun Teorilerine Derin Bir Dalış: Kararlarımızın Perde Arkası
Hayat, sürekli bir oyun alanı. Kendi kararlarımızdan başkalarınınkiyle kesiştiğimiz stratejik anlara kadar her şey, bir tür oyun teorisi çerçevesinde şekilleniyor. Deneyimlerime göre, bu teorileri anlamak, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde daha akıllıca hamleler yapmamızı sağlıyor. Gelin, oyun teorisinin temel taşlarına yakından bakalım.
- Mahkum İkilemi: İşbirliği mi, İhanet mi?
Oyun teorisinin belki de en meşhur örneği olan Mahkum İkilemi, iki kişinin işbirliği yapmasının en iyi sonuçları doğuracağını, ancak kişisel çıkarların bireyi ihanete sürükleyebileceğini gösteriyor. Diyelim ki, iki kişi yakalanmış ve sorgulanıyor. Her ikisi de sessiz kalırsa, ikisi de kısa bir ceza alır (örneğin 1 yıl). Biri konuşur, diğeri sessiz kalırsa, konuşan serbest kalır, sessiz kalan ağır ceza alır (örneğin 10 yıl). İkisi de konuşursa, ikisi de orta derecede ceza alır (örneğin 5 yıl).
Burada kilit nokta şu: Bireysel olarak en mantıklı görünen hamle, karşı taraf sessiz kalsa bile konuşmak. Çünkü konuşarak ya serbest kalırsın ya da orta derecede ceza alırsın. Sessiz kalarak ise ya kısa ceza alırsın ya da ağır ceza. Bu durum, "bireysel rasyonellik" ile "toplumsal rasyonellik" arasındaki çatışmayı çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor.
Pratik İpucu: Günlük hayatta, örneğin bir pazarlıkta veya bir proje grubunda, güvenin olmadığı durumlarda Mahkum İkilemi'nin tuzaklarına düşmemeye çalış. Karşılıklı güven oluşturmak, uzun vadede daha iyi sonuçlar verir. Tekrarlanan oyunlarda (bir kişiyle birden fazla kez etkileşimde bulunduğunuzda) "Kör-Körle-Gezme" gibi daha işbirlikçi stratejiler, uzun vadede daha başarılı olabilir. Bu strateji, ilk hamlede işbirliği yapar, sonra rakibin önceki hamlesini kopyalar. Yani rakip ihanet ederse sen de ihanet edersin, rakip işbirliği yaparsa sen de yaparsın.- Nash Dengesi: Kimse Vazgeçmek İstemiyor
Nash Dengesi, adını John Nash'ten alan ve bir oyunda, hiçbir oyuncunun, diğer oyuncuların stratejilerini değiştirmeden kendi stratejisini değiştirerek daha iyi bir sonuca ulaşamayacağı bir durumu ifade ediyor. Kulağa karmaşık gelse de aslında oldukça basit bir mantığı var. Her oyuncu, diğerlerinin ne yapacağını bildiğini varsayarak en iyi hamleyi yapar ve bu, herhangi birinin tek taraflı olarak stratejisini değiştirme isteğini ortadan kaldırır.
Bir örnek verelim: İki araba yan yana duruyor ve yola çıkmak istiyorlar. Birbirlerinin yol hakkına saygı duyarlarsa sorun olmaz. Ama ikisi de aynı anda yola çıkarsa çarpışırlar. Eğer biri yol hakkını verip beklerse, bekleyen için bu durum ideal değil. Ama diğer oyuncu da onun yol hakkına saygı duymayı tercih ederse, ikisi de sorunsuz ilerler. Bu da bir Nash dengesidir. Herkes kendi stratejisinden memnundur, çünkü diğerinin stratejisi değişmedikçe kendi stratejisini değiştirmek ona bir fayda sağlamaz.
Pratik İpucu: Bir ilişkide, iş yerinde veya bir müzakerede, karşılıklı beklentilerinizi netleştirmek Nash dengesini bulmanıza yardımcı olabilir. Her iki tarafın da "şimdi bu durumdan memnunum, başka türlü yapsam daha kötü olabilirim" dediği bir nokta, sürdürülebilir bir çözümdür. Fikir ayrılıklarında, herkesin kendince haklı olduğu ve pozisyonundan kolay kolay vazgeçmek istemediği durumlar işte bu Nash dengesi mantığının bir sonucudur.- Sıfır Toplamlı Oyunlar: Birinin Kazancı, Diğerinin Kaybı
Bu oyun türünde, bir oyuncunun kazandığı miktar, diğer oyuncunun kaybettiği miktara tam olarak eşittir. Yani toplam kazanç ve kayıp her zaman sıfırdır. Satranç, poker gibi oyunlar buna iyi örneklerdir. Eğer sen bir satranç maçını kazanırsan, rakibin o maçı kaybetmiş olur. Toplamda ne kazanılmış ne de kaybedilmiş olur, sadece kazanç ve kayıp oyuncular arasında dağılır.
Sıfır toplamlı oyunlar, rekabetin en yoğun olduğu alanlardır. Bazen ekonomide de bu tür durumlarla karşılaşılabilir. Örneğin, belirli bir pazar payını kapmak için iki şirketin mücadelesi, birinin pazar payını artırdığında diğerinin pazar payının aynı oranda düşmesi anlamına gelebilir.
Pratik İpucu: Eğer kendinizi bir sıfır toplamlı oyunun içinde bulursanız, sadece "nasıl kazanırım" diye düşünmek yerine, rakibinizin hamlelerini ve olası stratejilerini de analiz etmek size avantaj sağlar. Rakibinizin zayıf noktalarını keşfetmek, sizin kazanma şansınızı artırabilir. Ama unutma, rakibinin de aynısını yapabileceği bir durumdasın.Bu teoriler, hayatın karmaşık ağlarını daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor. Kararlarımızı verirken sadece kendi çıkarlarımızı değil, aynı zamanda diğerlerinin olası tepkilerini de düşünmek, bizi daha akıllı ve stratejik bir konuma taşıyacaktır.