Osmanlı devletinin padişahları sırasıyla kimlerdir?
Osmanlı Padişahları: Bir Zaman Yolculuğu
Osmanlı Devleti'nin o ulu çınar gibi kök salmış tarihini anlamak için, devleti yöneten padişahları sırasıyla bilmek, bir nevi haritanız olur. Deneyimlerime göre, bu kronolojik sıra, hem olayların akışını anlamanı kolaylaştırır hem de imparatorluğun nasıl evrildiğine dair somut bir fikir verir. Lafı dolandırmadan, doğrudan o isimlere dalalım.
Devletin Temelini Atanlar: Osman Gazi ve Orhan Gazi
Her şey Osman Gazi ile başladı. Miladi takvimle 1299'da, Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıfladığı bir dönemde, Söğüt ve Domaniç civarında küçük bir beyliği kurdu. Bu, koskoca bir cihan imparatorluğunun ilk kıvılcımıydı. Osman Gazi'nin en büyük başarılarından biri, beyliği bir devlet yapısına dönüştürme yolunda attığı adımlar, öncelikle teşkilatlandırma ve adalet konusundaki hassasiyetidir. Onun ardından oğlu Orhan Gazi tahta geçti. Orhan Gazi döneminde beylik, Osmanlı Devleti'ne dönüştü. Bursa'nın fethi (1326), ilk düzenli ordunun (Yaya ve Müsellem) kurulması ve Bizans İmparatorluğu ile ilk anlaşmanın (Çimpe Kalesi'nin alınması) yapılması, bu devrin en önemli olaylarıdır. Bir devleti kurmak ve onu büyütmek için gereken ilk adımları atmışlardır.
İmparatorluğun Sınırlarını Genişletenler: I. Murat ve Yıldırım Bayezid
Orhan Gazi'den sonra tahta geçen oğlu I. Murat, Osmanlı'yı Balkanlar'da daha da ileri taşıdı. Edirne'nin fethi (1363) ve ardından Kosova Meydan Muharebesi'ndeki (1389) zaferi, Rumeli'deki Osmanlı hakimiyetini pekiştirdi. Balkanlar'da kurulan Osmanlı hakimiyetinin temelleri I. Murat tarafından sağlam atılmıştır. Onun oğlu Yıldırım Bayezid ise babasının politikalarını daha da ileri taşıdı. Anadolu'da Türk birliğini sağlamak için beylikleri tek çatı altında toplama gayretinde oldu. Ankara Savaşı'nda (1402) Timur'a yenilmesi, devlet için bir fetret devri yaşatsa da, onun fetihçi ruhu ve hızlı ilerleyişi, imparatorluğun potansiyelini ortaya koyuyordu.
Fetret Devri ve Yeniden Yükseliş: I. Mehmed, II. Murat ve Fatih Sultan Mehmed
Yıldırım Bayezid'in ardından yaşanan fetret devrini sona erdiren I. Mehmed, Osmanlı tahtının tekrar tek sahibini bulmasını sağladı. Bu dönem, devletin birliğini yeniden tesis etme açısından kritikti. Ardından tahta çıkan II. Murat, Balkanlar'daki hakimiyeti korurken, aynı zamanda Anadolu'daki Türk birliğini de yeniden sağlamlaştırmaya çalıştı. Varna (1444) ve II. Kosova (1448) savaşlarındaki başarıları, Osmanlı'nın Balkanlar'daki gücünü bir kez daha kanıtladı. Ancak asıl devrim niteliğindeki değişim, onun oğlu Fatih Sultan Mehmed ile yaşandı. 1453 yılında İstanbul'un fethi, sadece bir şehri fethetmek değil, aynı zamanda iki bin yıllık Bizans İmparatorluğu'na son vermek ve Orta Çağ'ı kapatıp Yeni Çağ'ı başlatmaktı. Fatih, devleti bir imparatorluk haline getiren en önemli padişahlardan biridir. Onun kanunnamesi ve teşkilatlandırma çalışmaları, devletin idari yapısını çağlar boyunca etkiledi.
İmparatorluğun Doruk Noktaları ve Sınırların Ötesi: II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman
Fatih'ten sonra tahta çıkan II. Bayezid, babasının hızlı genişleme döneminden sonra bir duraklama ve iç çekişmeler dönemi yaşanmasına neden oldu. Ancak onun dönemi tamamen olaysız geçmedi, Akdeniz'deki hakimiyet mücadelesi devam etti. Ardından gelen Yavuz Sultan Selim, kısa ama etkili saltanatında doğu siyasetine odaklandı. Çaldıran Savaşı (1514) ile Safevi tehlikesini bertaraf etti ve Memlük Devleti'ne son vererek (1517) hilafeti Osmanlı'ya getirdi. Mısır'ın fethi, Osmanlı'yı İslam dünyasının lideri haline getirdi. Deneyimlerime göre, Yavuz'un bu hızlı ve kesin hamleleri, devletin prestijini zirveye taşıdı. Ve elbette, Kanuni Sultan Süleyman. Adı gibi "kanun" koyan, imparatorluğun siyasi, askeri ve hukuki olarak zirveye çıktığı dönemdir onun saltanatı. Belgrad (1521), Rodos (1522), Mohaç (1526) fetihleri ve Viyana Kuşatması (1529), onun askeri dehasını gösterir. Batıda Macaristan'a, doğuda Safevilere karşı amansız mücadeleler verdi. Denizlerde Barbaros Hayreddin Paşa ile Akdeniz'de Osmanlı hakimiyetini kurdu. Onun dönemi, imparatorluğun hem en geniş sınırlarına ulaştığı hem de en parlak kültürel ve hukuki gelişmelerin yaşandığı bir devirdir.
Duraklama, Gerileme ve Son Nefes
Kanuni'den sonra gelen padişahlar (II. Selim, III. Murat vb.) genellikle babalarının ve dedelerinin yarattığı miras üzerinde hareket ettiler. Ancak zamanla imparatorlukta yavaşlama hissedilmeye başlandı. Duraklama Dönemi'nde iç isyanlar arttı, ekonomik sıkıntılar baş gösterdi. III. Mehmet döneminde Eğri ve Haçova gibi savaşlar kazanılsa da, bu artık eski fetihçi ruhun bir yankısıydı. I. Ahmet'in saltanatında yapılan Sultanahmet Camii, mimari açıdan önemli olsa da, devletin genel durumunda köklü bir iyileşme sağlamadı.
Gerileme Dönemi ise daha belirgin hale geldi. IV. Murat, IV. Mehmed gibi padişahların saltanatlarında alınan bazı önlemler (örneğin IV. Murat'ın isyanları bastırması) geçici bir toparlanma sağlasa da, yapısal sorunlar devam etti. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'nın sadrazamlığı döneminde Girit'in fethi (1669) gibi başarılar olsa da, Viyana bozgunu (1683) ve ardından gelen Karlofça Antlaşması (1699), Osmanlı'nın ilk kez büyük çapta toprak kaybettiği ve artık eskisi gibi olmadığını gösterdiği dönüm noktaları oldu. Dağılma Dönemi'ne gelindiğinde ise, Fransız İhtilali'nin milliyetçilik akımları, Avrupa'daki güç dengeleri ve iç reform çabaları imparatorluğu daha da zorladı. III. Selim'in Nizam-ı Cedid reformları, II. Mahmut'un Yeniçeri Ocağı'nı kaldırması (Vaka-i Hayriye, 1826) gibi adımlar atılsa da, büyük toprak kayıpları devam etti. II. Abdülhamid döneminde anayasacılık hareketleri yaşansa da, imparatorluk Birinci Dünya Savaşı'na (1914-1918) girdi ve nihayetinde Mondros Mütarekesi (1918) ile fiilen sona erdi. Son padişah VI. Mehmed Vahdettin ise saltanatın kaldırılmasının (1 Kasım 1922) ardından ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.Özetle, bu uzun soluklu listede her ismin kendine has bir rolü ve etkisi var. Bu sıralamayı gözünüzde canlandırmak, tarihin akışını anlamak için en pratik yol olacaktır.