Polis kafasına göre kimlik sorabilir mi?
Polis Kafasına Göre Kimlik Sorabilir mi? Bilmen Gerekenler
Senin de başına gelmiştir muhtemelen, sokakta yürürken bir polis memuru yanına yaklaşır ve "Kimliğinizi görebilir miyim?" der. Peki, bu tamamen keyfi bir durum mu, yoksa belirli kurallar mı var? Deneyimlerime ve bildiklerime göre, bu durumun net sınırları var ve senin de bunları bilmen önemli.
Polisin Kimlik Sorma Yetkisinin Hukuki Dayanağı
Öncelikle şunu bil ki, polis kafasına göre kimlik sormaz. Türkiye'de polislerin kimlik sorma yetkisi, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun
- maddesinin
- fıkrası ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu'nun (PVSK) 4/A maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Bu maddeler, polise;
* Toplumsal olaylarda,
* Kamu düzenini sağlamak amacıyla,
* Kişilerin veya malların tehlikede olduğu durumlarda,
* Suç işlenmesini önlemek veya işlenmiş bir suçu aydınlatmak amacıyla kimlik sorma yetkisi verir.
Yani, polis seni bir şüpheli olarak görmese bile, yukarıda sayılan genel kamu güvenliği ve düzenini sağlama görevleri kapsamında da kimliğini ibraz etmeni isteyebilir. Önemli olan, bu isteğin keyfi değil, somut bir gerekçeye dayanmasıdır.
"Şüphe" Ne Anlama Geliyor?
PVSK Madde 4/A, polisin kimlik sorması için "makul bir sebep" veya "makul bir şüphe" olması gerektiğini belirtir. Peki, bu "makul sebep" veya "makul şüphe" nedir? Bu, polis tarafından sübjektif bir değerlendirmeden ziyade, somut olgu ve emarelere dayanan bir durum olmalıdır.
* Örnekler: Gece geç saatte ıssız bir sokakta koşarak uzaklaşan biri, üzerinde şüpheli bir paket taşıyan kişi, kavga veya gürültünün olduğu bir yerden çıkan şahıs gibi durumlar "makul şüphe" oluşturabilir.
* Olmayan Örnekler: Sadece esmer olduğun, veya kalabalık bir yerde yürüdüğün için kimlik sorulması "makul şüphe" kapsamına girmez. Bu durumlar keyfi uygulamaya girer.
Eğer polisin kimlik sorma talebi keyfi bir nedene dayanıyorsa, bunu kibarca sorgulayabilirsin.
Kimlik İbraz Etmeme Durumunda Ne Olur?
Kimlik sorma yetkisinin sınırlarını bilmek kadar, bu yetki karşısında senin haklarını bilmen de önemli.
* Kimlik İbraz Etme Yükümlülüğü: Eğer polis, yukarıda belirtilen hukuki gerekçelerle kimliğini sorarsa, bunu ibraz etmekle yükümlüsün. Kimliğini yanında bulundurmaman durumunda ise, polisin kimliğini tespit etmek için seni karakola götürme yetkisi vardır. Bu durum, suç unsuru taşıyan bir eylem olmasa bile, kimlik tespiti için gerekli bir işlemdir.
* Hakların:
* Nedenini Sorma Hakkı: Kimlik sorma talebinin gerekçesini kibarca sorabilirsin. "Neden kimliğimi istiyorsunuz?" gibi bir soru, polisin hangi duruma istinaden bu işlemi yaptığını anlamana yardımcı olur.
* Gerekçe Belirtilmeli: Polis, bu gerekçeyi sana açıklamalıdır. Eğer açıklama tatmin edici değilse veya keyfi olduğu düşünülüyorsa, bu durumu not alabilirsin.
* Fiziksel Zor Kullanma: Kimliğini ibraz etmek istememen veya edememen durumunda, polis "makul oranda" güç kullanabilir. Ancak bu güç kullanımı, hukukun belirlediği sınırlar dışına çıkmamalıdır.
Pratik İpuçları ve Öneriler
Bu tür durumlarla karşılaştığında sakin kalmak ve haklarını bilmek en iyi stratejidir.
* Sakin Ol ve Saygılı Davran: Polemikten kaçınmak, durumu daha da germemek adına önemlidir.
* Kimliğini Yanında Taşı: Özellikle gece dışarı çıkıyorsan veya şüpheli görülebilecek bir yerdeysen, kimliğini yanında bulundurmak en pratik çözümdür.
* Gerekçeyi Sor: "Neden kimliğimi istiyorsunuz?" sorusunu nazikçe sormaktan çekinme.
* Durumu Not Al: Eğer kimlik sorma işleminin keyfi olduğuna inanıyorsan, memurun sicil numarasını veya ekip bilgilerini not almaya çalış. Gerekirse daha sonra şikayette bulunabilirsin.
* Haklarını Bil: Unutma, her vatandaşın hakları ve sorumlulukları vardır. Polis de bu kurallara tabidir.
Deneyimlerime göre, çoğu polis memuru görevini yerine getirirken hukuki sınırlara dikkat eder. Ancak nadiren de olsa keyfi uygulamalarla karşılaşabilirsin. Bu gibi durumlarda sakin kalıp, hukuki çerçeveyi bilerek hareket etmek en doğrusudur.