Satılan ticari malların maliyeti hangi hesaba nasıl kayıt yapılır?
Satılan Ticari Malların Maliyeti: Muhasebe Kaydı Nasıl Yapılır?
Satılan malın maliyeti, bir işletmenin karlılığını anlamak için en kritik unsurlardan biridir. Basitçe anlatmak gerekirse, sattığın ürünleri eline ne kadara mal olduğunu gösterir. Bu maliyeti doğru bir şekilde muhasebe kayıtlarına işlemek, hem mali sağlığın için hem de doğru vergi beyanları için şart.
- Maliyetin Hesaplanması: Stok Takibinin Önemi
Satılan ticari malların maliyetini kaydedebilmek için öncelikle bu malların sana ne kadara mal olduğunu bilmen gerekiyor. İşte burada stok takibi devreye giriyor. Bir malı aldığında veya ürettiğinde, o mala ait tüm maliyetleri (alış bedeli, nakliye, gümrük vergileri, sigorta gibi doğrudan maliyetler) kaydetmelisin. Bunun için genellikle en sık kullanılan yöntemlerden biri "153 Ticari Mallar" hesabıdır.
Örneğin, bir elektronik mağazası sahibi olduğunu düşünelim. Geçen ay 100 adet akıllı telefon aldın ve tanesi 5.000 TL'ye geldi. Nakliye masrafı da toplamda 2.000 TL oldu. Bu durumda:
- Toplam Alış Bedeli: 100 adet * 5.000 TL = 500.000 TL
- Nakliye Gideri: 2.000 TL
- Toplam Stok Maliyeti: 500.000 TL + 2.000 TL = 502.000 TL
Bu 502.000 TL'yi "153 Ticari Mallar" hesabının borcuna kaydedersin. Eğer bu telefonlardan 20 tanesini sattıysan, işte o zaman satılan malın maliyetini hesaplamaya geçersin.
- Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı
Satılan malın maliyetini hesaplamak için iki temel yöntem kullanılır: Fiili Maliyet Yöntemi ve Yöntemli Maliyet Yöntemi (Standart Maliyet gibi). Çoğu KOBİ için fiili maliyet daha anlaşılır ve uygulanabilir. Stok değerleme yöntemleri de burada devreye girer: FIFO (İlk Giren İlk Çıkar), LIFO (Son Giren İlk Çıkar) veya Ağırlıklı Ortalama Maliyet.
Deneyimlerime göre, çoğu işletme için Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi veya FIFO daha yaygın kullanılır ve uygulanması daha kolaydır.
Örneğimize devam edelim: 100 adet telefonun toplam maliyeti 502.000 TL idi. Yani adet başına ortalama maliyet: 502.000 TL / 100 adet = 5.020 TL.
Eğer bu telefonlardan 20 tanesini 7.000 TL'den sattıysan, satılan malın maliyeti şöyle hesaplanır:
- Satılan Adet: 20
- Adet Başına Maliyet: 5.020 TL
- Satılan Malın Maliyeti: 20 adet * 5.020 TL = 100.400 TL
Bu satışı gerçekleştirdiğinde muhasebe kaydın şöyle olur:
- Hesap Kodu ve Adı: 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti
- Tutar: 100.400 TL (Borçlu)
- Hesap Kodu ve Adı: 153 Ticari Mallar
- Tutar: 100.400 TL (Alacaklı)
Bu kayıt, sattığın malların maliyetini stoklardan düşürür ve gider olarak kaydeder. Böylece hem stoklarının güncel değerini görmüş olursun hem de karlılığın daha doğru hesaplanır.
- Satış Gelirinin Kaydedilmesi ve Maliyetle İlişkilendirilmesi
Satılan malın maliyetini kaydettikten sonra, tabii ki satış gelirini de kaydetmen gerekiyor. Bu gelir kaydı, satılan malın maliyeti ile doğrudan ilişkilidir çünkü ikisi birlikte brüt karı ortaya çıkarır.
Yukarıdaki örneğimizde 20 adet telefonu adet başına 7.000 TL'den sattık. Yani toplam satış geliri:
- Satılan Adet: 20
- Satış Fiyatı: 7.000 TL
- Toplam Satış Geliri: 20 adet * 7.000 TL = 140.000 TL
Bu satış geliri için muhasebe kaydı ise şöyle olacaktır:
- Hesap Kodu ve Adı: 100 Kasa / 120 Alıcılar (Eğer peşin satıldıysa Kasa, veresiye satıldıysa Alıcılar hesabı kullanılır)
- Tutar: 140.000 TL (Borçlu)
- Hesap Kodu ve Adı: 600 Yurtiçi Satışlar / 603 Satış İndirimleri (Eğer indirim varsa)
- Tutar: 140.000 TL (Alacaklı)
Şimdi bu iki kaydı birleştirdiğimizde ortaya çıkan tablo şöyle:
- Satış Geliri: 140.000 TL
- Satılan Malın Maliyeti: 100.400 TL
- Brüt Kar: 140.000 TL - 100.400 TL = 39.600 TL
Gördüğün gibi, satılan malın maliyetini doğru kaydetmek, brüt karını net olarak görmeni sağlar. Bu da işletmenin temel karlılık performansını gösterir.
- Pratik İpuçları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Periyodik Envanter ve Sürekli Envanter: Stok sayımı yapma sıklığına göre bu iki yöntemden birini seçersin. Sürekli envanter sisteminde, her satış olduğunda satılan malın maliyeti anında kaydedilir. Bu, daha doğru ve güncel bilgi sağlar. Deneyimlerime göre, özellikle sık satış yapan işletmeler için sürekli envanter sistemi çok daha pratiktir.
- Stok Değerleme Yöntemini Tutarlı Kullan: Hangi stok değerleme yöntemini seçersen seç (FIFO, Ağırlıklı Ortalama vb.), bu yöntemi sürekli ve tutarlı bir şekilde uygulamalısın. Yöntem değişikliği, raporlamada tutarsızlığa yol açar.
- Tüm Maliyetleri Dahil Et: Stoğa aldığın ürünün bedelinin yanı sıra, taşıma, sigorta, gümrük vergisi gibi maliyetleri de unutmamalısın. Bunlar ürünün maliyetine eklenir.
- İade ve İndirimleri Yönet: Hem satış hem de alış iadeleri, stok kayıtlarını ve maliyet hesaplamalarını etkiler. Bunları doğru muhasebeleştirmek önemlidir.
- Yazılımlardan Yararlan: Günümüzdeki muhasebe yazılımları, stok takibi ve satılan mal maliyeti hesaplamalarını büyük ölçüde otomatikleştirir. Bu yazılımları kullanmak, hem hata riskini azaltır hem de iş yükünü hafifletir.
Satılan malın maliyetini doğru yönetmek, işletmenin finansal sağlığı için temel bir adımdır. Bu kayıtları titizlikle tutmak, gelecekteki kararların için sağlam bir temel oluşturacaktır.