Şemsettin Sami Kimdir ve Eserleri?
Şemsettin Sami: Dilimizin Mimarlarından Biri
Şemsettin Sami'yi tanıdın mı hiç? Belki adını duymuşsundur, belki de eserlerinden birini okumuşsundur ama kim olduğunu, neden bu kadar önemli olduğunu belki de tam olarak bilmiyorsundur. Deneyimlerime göre, pek çoğumuz onu biraz uzak bir tarih figürü olarak görüyoruz ama aslında dilimizin bugünkü haline gelmesinde onun payı çok büyük.
Biliyorsun, dil yaşayan bir organizma gibidir. Sürekli değişir, gelişir. İşte Şemsettin Sami de tam bu gelişim sürecinin en önemli isimlerinden. Özellikle Türkçe'nin sadeleştirilmesi ve Batılı anlamda ilk roman gibi konularda attığı adımlar, bugünün Türkçe'sini anlamak için çok kıymetli.
Kamus-ı Türki: Bir Dilin Sözlüğü Değil, Bir Kültürün Pusulası
Şemsettin Sami'nin en bilinen eseri şüphesiz Kamus-ı Türki. Bunu sıradan bir sözlük olarak düşünme. 1876'da yayımlanan bu devasa eser, sadece kelimelerin anlamlarını vermekle kalmıyor, aynı zamanda kelimelerin kökenlerini, kullanımlarını ve hatta örnek cümlelerini de içeriyor. O zamanki Türkçe'nin durumunu düşünürsek, bu inanılmaz bir çalışma.
Düşünsene, o dönemde Osmanlıca denen, Arapça ve Farsça'dan bolca kelime barındıran bir dil kullanılıyordu. Şemsettin Sami, bu dilin içindeki saf Türkçe kelimeleri derleyerek, onları gün yüzüne çıkararak dilimizi zenginleştirmiş. Kamus-ı Türki, sadece bir dilbilimci için değil, o dönemin aydınları ve yazarları için de bir başvuru kaynağıydı. Hatta günümüzde bile bir kelimenin kökenini araştırmak istediğinde başvurabileceğin değerli bir eser.
Pratik bir öneri: Eğer Türk diline gerçekten meraklıysan, eski yazılar okurken anlamını bilmediğin kelimeler olduğunda, Kamus-ı Türki'nin dijital versiyonlarına veya baskılarına göz atmak sana hem yeni kelimeler öğretecek hem de kelimelerin kullanıldığı bağlamı daha iyi anlamanı sağlayacaktır.
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat: İlklerin Adresi
Şemsettin Sami denince akla gelen bir diğer önemli eser de Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat. Bu roman, 1872'de yayımlanmış ve genellikle Türk edebiyatındaki ilk yerli roman olarak kabul edilir. Elbette öncesinde de çeviri romanlar vardı ama Şemsettin Sami, kendi toplumu, kendi değerleri üzerine bir hikaye anlatmış.
Bu romanın özelliği, Batı roman anlayışından etkilenmiş olmasıdır. Romanda kişiler arasındaki aşk, aile içi ilişkiler, toplumsal baskılar gibi konular işlenmiş. O dönemde roman yazmak, hele de yerli bir roman yazmak oldukça cesur bir adımdı.
Neden önemli bu roman dersen? Çünkü bu eser, Türk edebiyatının Batılılaşma sürecinde önemli bir kilometre taşıdır. Daha sonraki yazarlar için bir ilham kaynağı olmuş, roman türünün ülkemizde kök salmasına yardımcı olmuştur. Günümüzde okuduğun polisiye, macera, aşk romanlarının temellerini atmış gibi düşünebilirsin.
Okuma tavsiyesi: Eğer bir kez olsun Türk edebiyatındaki ilklerden birini okuyayım dersen, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı tercih edebilirsin. Okurken o dönemin diline ve anlatımına da aşina olursun, bu da sana farklı bir deneyim sunar.
Şemsettin Sami'nin Dil Devrimine Katkısı
Şemsettin Sami'yi sadece bir yazar veya sözlük yazarı olarak görmek eksik olur. Onun asıl büyüklüğü, Türk dilinin sadeleşmesi ve milli bir kimlik kazanması yolunda gösterdiği çabadır. Günümüzde kullandığımız birçok Türkçe kelimeyi onun çalışmaları sayesinde biliyoruz.
Deneyimlerime göre, bir dilin zenginliği onun kelime hazinesinde yatar. Şemsettin Sami, tam da bunu yapmış. Arapça ve Farsça'dan etkilenmiş olsa da, dilimizin özünü kaybetmemesi için büyük çaba göstermiş. Usul-i Cedid (Yeni Usul) gibi eğitim alanındaki yenilikçi fikirleri de dilin doğru ve etkili kullanılmasına olanak sağlamıştır.
O dönemde eğitim sistemi de oldukça farklıydı. Şemsettin Sami gibi aydınlar, sadece kendi alanlarında değil, toplumsal ve eğitsel konularda da düşüncelerini dile getirerek geleceğe ışık tutmuşlardır. Bu yönüyle de onu anlamak, Türk aydınlanmasını anlamak demektir.