Söğüt alfabesi Türklerin kullandığı Alfabelerden hangisine kaynaklık etmiştir?

Söğüt Alfabesi ve Türk Alfabeleri İlişkisi

Söğüt alfabesi denince akla ilk gelen, Orhun Yazıtları gibi köklü bir geçmişe sahip alfabelerin gölgesinde kalmış gibi görünse de, aslında Türklerin kullandığı alfabeler arasında önemli bir köprü görevi görmüş bir sistemdir.

Deneyimlerime göre, bu konuya dalınca ilk fark edilen şey şudur: Söğüt alfabesi, tek başına bir "yeni alfabe" olarak ortaya çıkmaktan ziyade, daha önceki Orhun (Göktürk) ve Uygur alfabelerinin bir evrimleşmiş hali olarak karşımıza çıkar.

Söğüt Alfabesinin Temelleri ve Kökenleri

Söğüt alfabesinin kökenlerini anlamak için,

1. yüzyılda kullanılan Göktürk alfabesi ile başlamak gerekir. Bu alfabe, 38 harften oluşur ve sağdan sola yazılır. Göktürk alfabesi, Türklerin kendi yazı dilini oluşturma çabasının en somut örneklerindendir. Daha sonra,
2. yüzyıldan itibaren Uygur alfabesi gelişmeye başlamıştır. Uygur alfabesi, Göktürk alfabesinden türemiş, ancak daha yuvarlak hatlara sahip ve daha çok sayıda harf içeren bir sistemdir. Uygur alfabesinin en belirgin özelliği ise soldan sağa yazılması ve Budizm'in etkisiyle bazı yeni harflerin eklenmiş olmasıdır.

İşte tam bu noktada Söğüt alfabesi devreye giriyor. Söğüt alfabesi, genellikle

1. ve
2. yüzyıllarda Karahanlılar ve Gazneliler döneminde kullanılan, Uygur alfabesinin daha da geliştirilmiş, bazı harflerinin değiştirilmiş ve bazı yeni seslerin karşılanması için eklemeler yapılmış bir formudur. Yani, Söğüt alfabesi, Uygur alfabesinin doğrudan bir devamı olarak kabul edilebilir. Harf sayısında bir artış gözlemlenir; örneğin, Uygur alfabesinde yaklaşık 18-20 civarı temel harf varken, Söğüt alfabesinde bu sayı 20'nin üzerine çıkabilir. Bu durum, dönemin dil yapısındaki değişimleri ve yeni seslerin yazıya aktarılma ihtiyacını yansıtır.

Söğüt Alfabesinin Etkilediği Alfabeler

Söğüt alfabesinin en önemli etkisi, Sarı Uygur alfabesi ve dolaylı olarak da erken dönem Arap alfabesiyle Türkçenin yazılması üzerinedir. Sarı Uygurlar, Doğu Türkistan'da Uygur Devleti'nin çöküşünden sonra da Uygur dilini ve yazısını koruyarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bu topluluklar, Söğüt alfabesinin özelliklerini devam ettirmişlerdir. Hatta bazı araştırmacılar, Söğüt alfabesinin bazı özelliklerinin, daha sonra Orta Asya'da kullanılan diğer alfabe sistemlerini de etkilediğini öne sürer.

Ancak en somut bağlantı, Arap alfabesinin Türkçede kullanılmaya başlanması ile ilgilidir. Karahanlılar döneminde İslamiyet'in kabulüyle birlikte Arap alfabesi Türkçeyi yazmak için kullanılmaya başlandı. Bu geçiş sürecinde, Arap alfabesinin Türkçedeki bazı sesleri karşılamakta yetersiz kaldığı görüldü. İşte tam bu esnada, Söğüt alfabesi gibi daha önceki Türk alfabelerinden edinilen deneyimler, Arap alfabesine eklenen yeni harflerin ve işaretlerin (noktalama, hareke gibi) şekillenmesinde rol oynamış olabilir. Örneğin, Türkçedeki bazı ünsüz harflerin karşılığı Arap alfabasında bulunmadığında, mevcut harflere eklenen noktalar veya değişen şekillerle bu sesler karşılanmaya çalışılmıştır. Bu, doğrudan bir "kaynaklık etme" olmasa da, bir kültürel ve dilsel adaptasyon sürecinde etkileşim olarak görülebilir.

Öğrenme ve Uygulama Önerileri

Eğer sen de Türk alfabelerinin evrimini merak ediyorsan, Söğüt alfabesini öğrenmek için şu adımları izleyebilirsin:

• Temel Kaynakları İncele: İlk olarak Göktürk ve Uygur alfabelerinin temel özelliklerini öğren. Bu, Söğüt alfabesinin nereden geldiğini anlamanı sağlar.
• Söğüt Alfabesi Örneklerine Bak: Özellikle akademik yayınlarda veya müzelerde bulunan Söğüt alfabesiyle yazılmış metinlerin fotoğraflarına veya transkripsiyonlarına ulaşmaya çalış.
• Harf Karşılaştırması Yap: Söğüt alfabesindeki harflerin Uygur alfabesindeki karşılıklarını ve farklarını bir tabloda listelemek, öğrenme sürecini kolaylaştırır.
• Pratik Yap: Eğer ilgini çekerse, Söğüt alfabesiyle basit kelimeler veya kendi ismini yazmayı deneyebilirsin. Bu, harflerin şekillerini ve yazım yönünü pekiştirmene yardımcı olur.

Unutma ki, her alfabe bir dönemin dilini, kültürünü ve ihtiyaçlarını yansıtır. Söğüt alfabesi de Türklerin yazılı mirasının önemli bir parçasıdır ve kendisinden sonra gelen yazı sistemlerini hem doğrudan hem de dolaylı yollarla etkilemiştir.